Placentiam Cremonamque colonias in agrum Gallicum deductas ægre patiebantur. Itaque armis repente arreptis in eum ipsum agrum impetu facto tantum terroris ac tumultus fecerunt, ut non agrestis modo multitudo sed ipsi 5 triumviri Romani, qui ad agrum venerant assignandum, diffisi Placentiæ manibus Mutinam confugerint, C. Lutatius, C. Servilius, M. Annius. Lutatii nomen haud dubium est: pro C. Servilio et M. Annio Q. Acilium et C. Herennium habent quidam annales, alii P. Cornelium 10 Asinam et C. Papirium Masonem. Id quoque dubium est, legati ad expostulandum missi ad Boios violati sint, an, in triumviros agrum metantes impetus sit factus. Mutinæ cum obsiderentur, et gens ad oppugnandarum urbium artes rudis, pigerrima eadem ad militaria opera, 15 segnis intactis assideret muris, simulari cœptum de pace agi, evocatique ab Gallorum principibus legati ad colloquium non contra jus modo gentium sed violata etiam, quæ data in id tempus erat, fide, comprehenduntur, negantibus Gallis, nisi obsides sibi redderentur, eos dimissuros. 20 Cum hæc de legatis nuntiata essent, et Mutina præsidiumque in periculo esset, L. Manlius prætor ira accensus effusum agmen ad Mutinam ducit. Silvæ tunc circa viam erant, plerisque incultis: ibi inexplorato profectus, in insidias præcipitatus, multaque cum cæde suorum ægre 25 in apertos campos emersit. Ibi castra communita; et, quia Gallis ad tentanda ea defuit spes, refecti sunt militum animi, quamquam ad quingentos cecidisse satis constabat. Iter deinde de integro cœptum, nec, dum per patentia loca ducebatur agmen, apparuit hostis: ubi rursus silvæ 30 intratæ, tum postremos adorti cum magna trepidatione ac pavore omnium septingentos milites occiderunt, sex signal ademere. Finis et Gallis territandi et pavendi fuit Romanis, ut e saltu invio atque impedito evasere. apertis locis facile tutantes agmen Romani Tannetum, 35 vicum propinquum Pado, contendere. Ibi se munimento ad tempus commeatibusque fluminis et Brixianorum etiam Gallorum auxilio adversus crescentem in dies multitudinem hostium tutabantur. XXVI. Qui tumultus repens postquam est Romam perlatus, et Punicum insuper Gallico 40 bellum auctum patres acceperunt, C. Atilium prætorem cum una legione Romana et quinque millibus sociorum, dilectu novo a consule conscriptis, auxilium ferre Manlio jubent, qui sine ullo certamine-abscesserant enim metu hostes Tannetum pervenit. Inde Et P. Cornelius, in locum ejus, quæ missa cum prætore erat, transcripta legione nova, profectus ab urbe sexaginta longis navibus, præter oram Etruriæ Ligurumque et inde Saluviûm montes pervenit Massiliam, et ad proximum ostium Rhodani—pluribus enim divisus amnis in mare 5 decurrit-castra locat, vixdum satis credens Hannibalem superasse Pyrenæos montes. Quem ut de Rhodani quoque transitu agitare animadvertit, incertus quonam ei loco occurreret, necdum satis refectis ab jactatione maritima militibus, trecentos interim delectos equites ducibus Mas- 10 siliensibus et auxiliaribus Gallis ad exploranda omnia visendosque ex tuto hostes præmittit. Hannibal, ceteris metu aut pretio pacatis, jam in Volcarum pervenerat agrum, gentis valida: colunt autem circa utramque ripam Rhodani: sed, diffisi citeriore agro arceri Pœnum posse, 15 ut flumen pro munimento haberent, omnibus ferme suis trans Rhodanum trajectis ulteriorem ripam amnis armis obtinebant. Ceteros accolas fluminis Hannibal et eorum ipsorum, quos sedes suæ tenuerant, simul pellicit donis ad naves undique contrahendas fabricandasque; simul et 20 ipsi trajici exercitum levarique quamprimum regionem suam tanta hominum urgente turba cupiebant. Itaque ingens coacta vis navium est lintriumque temere ad vicinalem usum paratarum: novasque alias primum Galli inchoantes cavabant ex singulis arboribus, deinde et ipsi 25 milites, simul copia materiæ simul facilitate operis inducti, alveos informes, nihil, dummodo innare aquæ et capere onera possent, curantes raptim, quibus se suaque transveherent, faciebant. XXVII. Jamque omnibus satis comparatis ad trajiciendum, terrebant ex adverso hostes, omnem 30 ripam equites virique obtinentes; quos ut averteret, Hannonem Bomilcaris filium vigilia prima noctis cum parte copiarum, maxime Hispanis, adverso flumine ire iter unius diei jubet, et, ubi primum possit, quam occultissime trajecto amni, circumducere agmen, ut, cum opus facto 35 sit, adoriatur ab tergo hostem. Ad id dati duces Galli edocent, inde millia quinque et viginti ferme supra parvæ insulæ circumfusum amnem latiorem, ubi dividebatur, eoque minus alto alveo transitum ostendere. Ibi raptim cæsa materia ratesque fabricatæ, in quibus equi virique 40 et alia onera trajicerentur. Hispani sine ulla mole, in utres vestimentis conjectis, ipsi cætris superpositis incubantes flumen tranavere. Et alius exercitus ratibus junctis trajectus, castris prope flumen positis, nocturno itinere atque operis labore fessus quiete unius diei reficitur, intento duce ad consilium opportune exsequendum. Postero die profecti ex loco prodito fumo significant transisse et haud procul abesse. Quod ubi accepit Hannibal, ne 5 tempori deesset. dat signum ad trajiciendum. Jam paratas aptatasque habebat pedes lintres. Equites fere propter equos nantes navium agmen ad excipiendum adversi impetum fluminis parte superiore transmittens, tranquillitatem infra trajicientibus lintribus præbebat. Equorum pars 10 magna nantes loris a puppibus trahebantur, præter eos, quos instratos frenatosque, ut extemplo egresso in ripam equiti usui essent, imposuerant in naves. XXVIII. Galli occursant in ripam cum variis ululatibus cantuque moris sui, quatientes scuta super capita vibrantesque dexteris 15 tela, quamquam ex adverso terrebat tanta vis navium cum ingenti sono fluminis et clamore vario nautarum et militum, et qui nitebantur perrumpere impetum fluminis, et qui ex altera ripa trajicientes suos hortabantur. Jam satis paventes adverso tumultu terribilior ab tergo adortus clamor, 20 castris ab Hannone captis: mox et ipse aderat, ancepsque terror circumstabat, et e navibus tanta vi armatorum in terram evadente, et ab tergo improvisa premente acie. Galli postquam utroque vim facere conati pellebantur, qua patere visum maxime iter, perrumpunt, trepidique in 25 vicos passim suos diffugiunt. Hannibal ceteris copiis per otium trajectis, spernens jam Gallicos tumultus, castra locat. Elephantorum trajiciendorum varia consilia fuisse credo. certe variata memoria actæ rei. Quidam congregatis ad 30 ripam elephantis tradunt ferocissimum ex iis irritatum ab rectore suo, cum refugientem in aquam nantem sequeretur, traxisse gregem, ut quemque timentem altitudinem destitueret vadum, impetu ipso fluminis in alteram ripam rapiente. Ceterum magis constat ratibus trajectos: id ut 35 tutius consilium ante rem foret, ita acta re ad fidem pronius est. Ratem unam ducentos longam pedes, quinqua ginta latam, a terra in amnem porrexerunt; quam, ne secunda aqua deferretur, pluribus validis retinaculis parte superiore ripe religatam pontis in modum humo injecta 40 constraverunt, ut bellum audacter velut per solum ingrederentur. Altera ratis æque lata, longa pedes centum, ad trajiciendum flumen apta, huic copulata est; et, cum elephanti per stabilem ratem tamquam viam, prægredientibus feminis, acti ubi in minorem applicatam transgressi sunt, extemplo resolutis, quibus leviter annexa erat, vin. culis, ab actuariis aliquot navibus ad alteram ripam pertrahitur. Ita primis expositis alii deinde repetiti ac trajecti sunt. Nihil sane trepidabant, donec continenti velut ponte agerentur: primus erat pavor, cum soluta ab ceteris 5 rate in altum raperentur: ibi urgentes inter se, cedentibus extremis ab aqua, trepidationis aliquantum edebant, donec quietem ipse timor circumspectantibus aquam fecisset. Excidere etiam sævientes quidam in flumen, sed pondere ipso stabiles, dejectis rectoribus, quærendis pedetentim 10 vadis in terram evasere. XXIX. Dum elephanti trajiciuntur, interim Hannibal Numidas equites quingentos ad castra Romana miserat speculatum, ubi et quantæ copiæ essent et quid pararent. Huic alæ equitum missi, ut ante dictum est, ab ostio 15 Rhodani trecenti Romanorum equites occurrunt. Prœlium atrocius quam pro numero pugnantium editur: nam præter multa vulnera cædes etiam prope par utrimque fuit, fugaque et pavor Numidarum Romanis jam admodum fessis victoriam dedit. Victores ad centum sexaginta, 20 nec omnes Romani sed pars Gallorum, victi amplius ducenti ceciderunt. Hoc principium simul omenque belli, ut summæ rerum prosperum eventum, ita haud sane incruentam ancipitisque certaminis victoriam Romanis portendit. Ut, re ita gesta, ad utrumque ducem sui redie- 25 runt, nec Scipioni stare sententia poterat, nisi ut ex consiliis cœptisque hostis et ipse conatus caperet; et Hannibalem incertum, utrum cœptum in Italiam intenderet iter, an cum eo, qui primus se obtulisset Romanus exercitus, manus consereret, avertit a præsenti certamine Boiorum 30 legatorum regulique Magali adventus, qui se duces itinerum, socios periculi fore affirmantes, integro bello, nusquam ante libatis viribus Italiam aggrediendam censent. Multitudo timebat quidem hostem, nondum oblitterata memoria superioris belli; sed magis iter immensum Alpesque-35 rem fama utique inexpertis horrendam―metuebat. XXX. Itaque Hannibal, postquam ipsi sententia stetit pergere ire atque Italiam petere, advocata concione, varie militum versat animos castigando adhortandoque: mirari se, quinam pectora semper impavida repens terror inva- 40 serit per tot annos vincentes eos stipendia facere, neque ante Hispania excessisse quam omnes gentesque et terræ, quas duo diversa maria amplectantur, Carthaginiensium essent: indignatos deinde, quod, quicumque Saguntum obsedissent, velut ob noxam sibi dedi postularet populus Romanus, Iberum trajecisse ad delendum nomen Romanorum liberandumque orbem terrarum. Tum nemini visum id longum, cum ab occasu solis ad exortus intende5 rent iter: nunc, postquam multo majorem partem itineris emensam cernant, Pyrenæum saltum inter ferocissimas gentes superatum, Rhodanum, tantum amnem, tot millibus Gallorum prohibentibus, domita etiam ipsius fluminis vi trajectum, in conspectu Alpes habeant, quarum alterum 10 latus Italiæ sit, in ipsis portis hostium fatigatos subsistere -quid Alpes aliud esse credentes quam montium altitudines? Fingerent altiores Pyrenæi jugis:-nullas profecto terras cælum contingere nec inexsuperabiles humano generi esse. Alpes quidem habitari, coli, gignere atque 15 alere animantes. Pervias paucis esse-et exercitibus? Eos ipsos, quos cernant, legatos non pennis sublime elatos Alpes transgressos: ne majores quidem eorum indigenas, sed advenas Italiæ cultores has ipsas Alpes ingentibus sæpe agminibus cum liberis ac conjugibus, migrantium 20 modo, tuto transmisisse. Militi quidem armato, nihil secum præter instrumenta belli portanti, quid invium aut inexsuperabile esse? Saguntum ut caperetur, quid per octo menses periculi, quid laboris exhaustum esse? Romam-caput orbis terrarum-petentibus quidquam adeo 25 asperum atque arduum videri, quod inceptum moretur? Cepisse quondam Gallos ea—quæ adiri posse Pœnus desperet? Proinde aut cederent animo atque virtute genti per eos dies toties ab se victæ, aut itineris finem sperent campum interjacentem Tiberi ac mœnibus Romanis. 30 conserere. Ibi XXXI. His adhortationibus incitatos corpora curare atque ad iter se parare jubet. Postero die profectus adversa ripa Rhodani mediterranea Galliæ petit, non quia rectior ad Alpes via esset, sed quantum a mari recessisset, minus obvium fore Romanum credens, cum quo, prius35 quam in Italiam ventum foret, non erat in animo manus Quartis castris ad Insulam pervenit. Isara Rhodanusque amnes diversis ex Alpibus decurrentes, agri aliquantum amplexi confluunt in unum: mediis campis Insulæ nomen inditum. Incolunt prope Allobroges, 40 gens jam inde nulla Gallica gente opibus aut fama inferior. Tum discors erat: regni certamine ambigebant fratres: major, et qui prius imperitarat, Brancus nomine, minore ab fratre et cœtu juniorum, qui jure minus, vi plus poterat, pellebatur. Hujus seditionis peropportuna disceptatio cum |