fertim negotio ita propitium at liberalem expertus eft, vt breuiplurmos homines ad Catholicam Ecclefiam aggre gauerit:qui ad eam deinde virtutis frugem peruenerunt, vt qui ijs prafunt hoc tempore Socij affirment, eas ecclefias, etsi a Lufitanis destituantur, fuis iam nunc posse viribus niti, captumý, virtutis ac religionis cursumtenere. Cenfetur in prafentia maritima illa ora, Chriftianorum amplius centum & triginta millibus, eorumą, numerus non mediocriter augetur in dies. Qua fere omnia vnife_ cundum Deum Xauerio pracipue acceptareferēda funt, qui non illam modo plantauit rigauitg, vineam, fed alias quog in eo tractu permultas: in ijs, Trauancoris regnum pæne totum, et Bringanum inter ac Permanelem, decem ferme pagos, & circa Beadalam ac Tramanancorem,vicos circiter septem. Neq, vero, cumin alioru falute procuranda vigilantißimus, tum in sui ipfius cuftodia remiffus erat, aut negligens. vitam quippe ducebat eiufmodi, qua fatis oftenderet, nihil omnino fibi præter vnam Dei gloriam, fuamg salutem & proximorum, esse propofi tam. Itaque res quas gerebat, sanctitas morum, laboresý perpetui, & infectationes,iniuriag, quas vel in couertendis barbaris, vel in tuendis neophytis ac Lufitanis subibat, Goam ceterasg, in India regiones non dubia fermone perlate, tanta cum admiratione celebrabantur ab omnibus, vt vel ab ipfis Mauris, ethnicisg, Pater sanctus ap pellaretur. Qui rumor cum etiam in Lufitaniam permanaffet, cumg, Ioannes Rex eadem a multis certisģ auctoribus tum ipso adhuc viuente Xauerio, tum multo magis mortuo, cognouiffet; permotus rerum magnitudine atque præftantia, Proregi India per litteras mandauit, vt Xauerij res gestas atq miracula omnibus veftigÿsindagata quam diligëtißime ad se perfcriberet.

Regis ipfius litterarum fubijcietur exemplum, e quibus quid ille de Francisci virtute, atque praftantia fenferit, facile appareat.

(

1

IOANNIS TERTII LVSI

taniæ Regis ad Proregem Indiæ
litterarum exemplum.

P

د

gestag

res, adeo fa

?

Rorex amice: ego rex tibi multam falutem. Francisci Xauerij vita lutaris exempli fuere, vt eas in lucem edipalamg, proponi, ad gloriam Domini DeinoStripertinere magnopere existimem. Cuius editionis quo maior auctoritas fidesg, fit, mando tibi plane, vt depraclaris omnibus viri illius actionibus, de que ijs rebus, quas per eum fiue adhuc viuentem, fiue defunctum, Dominus nofter fupra natura vires effecit, vbicunque teftes idonei fuerint, tabulas publicas seu instrumenta autentica conficienda quam ftudiofiffime cures, & ad me primo quoque tempore perferenda. Id erit mihi vehemen ter gratum. Ac licet rerum ipfarum dumtaxat tabulas. imperauerim, tu nihilo minus efficies, vt ipfamet inquifi tio in publica monimentarečte atque ordine referatur. Inquifitionis autem erit eiufmodi ratio, vt omnibus iftis in regionibus, quicunque earum rerum probe confcij exftiterint, y de vita, factis, moribúsque Francisci, quibus in terris atque oppidis infidelium fuerit, quid in ijs gefferit, interrogati, & iurati refpondeant. Eius porro inquifitionis exemplum fcriba relationis ipse defumito, tuóque chirographo fubfcriptum, adhibito etiam Auditore generali, complicato, obfignatóque: tu deinde ad

:

4

nos id ipfum triplici via transmittito. Vlyßipone.V.. Kal. Aprilis 1556.

Regis epiftola perlata in Indiam, miniftri fedulo imperata fecerunt, atque ita multa de Francisco Xauerio ad Regem probe comperta at que explorata miserunt, vt fingula hoc loco perfequi nimis longum fit. Summatim nonnulla perftringam. Xaveriuscum apud Comorinenfes degeret, in Christiana doctrina tradenda tenebat hanc regulam. Mane post preces horarias recitatas, puero vno comite, qui fignumgeftaret Crucis, vias oppidi circuibat, quærens vbi nam effent agroticu.. randi, vel mortui sepeliendi, vel infantes adultive baptismo luftrandı. Si quid occurrebat eiufmodi, manibus oculisque fublatis in calum, elata voce concionatoris instar admodum pie pronunciabat Symbolum Apoftolorum, vna cum Decalogo &c. eo ftatim magna vis hominum confluebat. Si pro agroto vel neophyto faceret, vniuerfam precationem Euangelio, fin pro defuncto, Pfalmodia funebri, fiue mortuorum officio concludebat. Ad fextam ferme horam diei versatus in opere, quamquam fumma corporis defatigatione, nullum tamen intermittebat diem, quin aliquid pueris e Catechismo explicaret. Inde vbi cibo se refeciffet, Chriftianis omnibus copiam fui faciebat: quæftiones ipforum nodósque dubitationum expediens, omnia difcordiarum Semina tollens, pacémque concilians: cum etiam fub vesperam, atque interdum noctu sese in cætus hominum frequentiores concionabundus infereret. Augebant autem laborem ac laßitudinem tum calores in ys regionibus maximi, tum fumma viri paupertas, cuius ille femper adeo studiosus fuit ac tenax, vt in tam crebris ac longis terra marique peregrinationibus fine facculo & pera ambu

1

ambulare folitus fuerit. Quin etiam in vrbe Goa regio procuratori multa ad iter necessaria liberaliter offerenti, inftantique vt acciperet, omnino remifit, & non modo viatico prorfus nullo confcendit, fed etiam impedimenta nulla in nauem impofuit prater Breuiarium, & alium libellum, & fuperpellitium. In ipsa autem nauigatione precario victitabat, aliorum benignitate sese sustentans. Iam vero Christianos, quos in Comorini tractu CHRISTO pepererat, a barbarorum Regum & ceterorum iniurijs defendebat egregie, próque ijs & CHRISTI religione tuenda sape fefe obtulitin apertum vita difcrimen. Gens est in regno Bisnaga, quos Badagaas vocant. horum permagna manus cum ad neophytos diripiendos, occidendósque in regnum Trauancoris irrupiffet; cognita re Xaverius ex alio quodam oppido, vbi tum morabatur, Trauancorem prouolat : nihilque mortis metu perterritus, fummo animi ardore, atque conftantia fcelus hoftium increpans, in mediam Chriftianorum turvam vitro fe conijcit, vt ipsum reueriti reliquis parcerent. Quamquam alioqui sane ipfius capiti aßidue pæne tendebantur infidia. itaque & ab ethnicis quibusdam aliquando conquifitus ad necem, arborem scandens, ibique pernoctans, manus eorum effugit. Tanto autem defiderio flagrabat vniuerfa barbariæ ab interitu reuocanda, vt nulloslabores, vel pericula fubterfugeret, nullamg, ferepartem caperet quietis. Infula Mauri funt vltra Malucum. in ijs ille versatus est omni plane humano prafi dio nudus, multis vndique cinctus veneni cadisg, periculis quo ille cum difcedere pararet, non modo ab amicis fruftra deterritus, ac reuocatus eft,fed etia veneni multa

remedia (cuius eft vfus in ijs insulis frequētißimus, atg

etiam

.

etiamiccirco multos iam annos facerdote, atque paftore caruerant) fibi ab ijfdemoblata diuino magis quàmbumano fretus auxilio, cuncta repudiauit. Qua de profeEtione, precibusą, amicorum ipse in Lufitaniam ad suos Seripfit his verbis: Ego ipforum in me beneuolentia ac studio ingentes egigratias: fed ne ipse mihi folicitudinem ftruerem, ac multo magis ne quid de mea spe in vno Deo penitus fixa ac locata remitterem: amuleta, qua mihi peramanter lacrimantes donabant, omnia recufaui, roganseos, vt prome DEVM obfecrarene defifterent : eo veneni remedio nullum certius inueniri. Exftat de eadem profectione eiusą, difficultatibus, de terra natura & inopia, ad Socios Romanos alia item ipfius epiftola, cuius illa claufula est: Hac ad vos eo fcripfi, vt fciatis quanta fit in bisce infulis caleftium folatiorum copia: namg omnia hec pericula ac labores vnius DEI cauffa vitro fufcepti, thesauri funt ingentibus referii fpiritalibus gaudijs, ita vt hac apprime facta & appofita prouincia fit ad oculorum aciem paucis annis e fuauißimi flctus vbertate perdendam. Equidem in vita mea, nec vlla vmquam animi tanta támque perpetua voluptate fum affectus, quanta in his locis afficior : nec tam leuiter corporis vexationes, atque moleftias pertuli; cum tamen hoftes circa fiwitimi fint, incolæ ipfi non amicißimi, regio vero ita infelix &sterilis, non modo vt cunctis valetudinis aduerse subsidijs, fed etiam confuetis alibi vita prafidijs fere omnibus careat : fic prorfus, vt he mihi videantur infula, Diuina spei verius appellande, quàm Mauri. Nec vero populi in his partibus defunt (Iauaros vocant) qui poffe hominem interficere, summa beatitudinis instar putent, a quibus cum alij, tum Chriftiani multi occiduntur.

Tres