let, praftaret in reditu: præfectis etiam, quacunque -transeundum esset, iumenta & cetera que opus forent, Se imperaturum. Eum nunc in fingulos dies exfpecto. mecum hic de neophytis remansere senex quidam, Anto nius nomine, so vel 60 natus annos: & alij præterea quattuor vel quinque homines impigri ad neceffaria negotia obeunda.

Scriptis iam litteris, ex Ida pago non longe ab vrbe pofito mulier quadam cum marito ad hoc templum Baptifmi caussa se contulit. Sed vterque, quòd Balthasar aberat, domum fuam reinfecta, confiliog pæne mutato reuertebantur. Id vbi cognouit Antonius is quem modo nominaui, me appellauit, vt preces ab omnibus, qui aderant, ad Dominumpro vtroque corum habendas curarem. itaque dum orationem Dominicam elata voce mul ti recitamus, confpectamulier est adeo vehementer intremere, vt illam ipfi tres homines regere & continere no possent : dentibus vero tam acriter infrendebat, vt viderentur effringi.interea constrictis ipfius manuum digitis, mulierem figno Crucis, & aqua benedicta luftrabat Antonius:nobis ex altera parte in oratione Dominica & Angelica falutatione perfeuerantibus. Post hac mulier aliquantulum consopita, fimul atque expergefacta est, iussa dicere, IESVS, MARIA, primum veluti indignabunda pronuntiauit: tum eimanus arctius iterum vinciuntur, precationi fimul omnes insistimus: nec ita multo post fæmina dolere manibus, & lamentari, & rogare vt sese quam citißime foluerent. Deinde, pia admodum voce proferens, IESVS, MARIA, verum Creatorem fuum adorare se dixit, grauema sese peccatricem agnofcere. Eadem mibi poftea affirmauit se toto feptennio cordis ingentem sensisse grauedinem, sed

1

iam ea leuatam, & exhilaratam esse. Poftridie mane cum marito disceßit : redituri ad Baptismum cum primum Balthasar Firandoreuerterit. Mihi fane magnam totares attulit voluptatem, & ex co die plane alia mulier atque antea, visa est. multa praterea in hac regione geruntur a Domino: qui nos pro sua bonitate idoneos vinee sua cultores dignetur efficere. Bungo 12. Kalen. Octob. 1555.

BALTHASAR GAGVS •Societati I ES v.

A

Nno Domini 1552 Iaponem infulam attigi. ac de rebus ijs quæ mihi in itinere, quave deinceps contigerant, tum ex ipsoportu Sinarum, tum etiam ex vrbe Bungo (quod meum est domicilium)ad vos litteras dedi. Hac autem epistolam fcribebam Firandi, quo me Duartes Gamma per litteras magnis precibus euocauerat, vti suam suorumg confeßionem audirem, neophytos consolarer, aliosque permultos cupientes, aqua falutariperfunderem. Itag Bungo confeftim in hunc portum Cosmo Turriano auEtore deceßi: e quo scribam nonnulla ex ijs, quæin hac regione geruntur Dei benignitate, sed breuiter, quia nauta feftinant.

Locis duobus huius terra pracipuis, areas duas habemus amplas, & fingula vtrobique ædificia, alteram scilicet Amangutij, que vrbs permagna in medio totius infula ad Septentrionem est posita : Bungi vero altera, quod oppidum Amangutio leucas 5 & 40, in meridie distat. Amangutiana Cosmus cum Ioanne Ferdinando duobusģ bene versatisinreligione Christiana Iaponijs incolit, ego vero Bungenfem. & Cosmus quidē cũ esset antea obeso

corpore, nuc partim senio, partimetia (que huius agri sterilitas est) macie pæne confumptus videtur, quippe oryza exigua, & oleribus, aut leguminibus vescitur:piScibus autem raro, qudd Amangutium abest amari leucas 30. caro autem ibiferenon guftatur, nifi fi quando (quod perraro fit) sylueftres fera capiuntur a venatoribus. nam cicures nec mactant, nec nutriunt edendi caufSa Iaponij: fed tamen longo iam vsu Cosmus paulatim huiufmodi cibarijs afssueuit. Amangutianorum Ecclefia Chriftianorum duo circiter millia coficit, qui diebus festis aßidue facris missaru interfunt, concionesg, audiunt, quas habet laponice Ioannes Ferdinandus in ea re pracipuo quodā Dei beneficio excellens. Amangutiano regulo Cosmus admodum aquo, neophytis vero valde beneuolis, dictog, audientibus vtitur. funt enim laponij ad honeftatempropenfi, beneg morati.

Bungi cum Rex aream nobis dedisset, domumin ea, templum, cum excelsa Cruce conftruximus. Habentur in eo quotidie facra missarum, & homilia. itag, neophytorum, qui in vniuerfum 1500 numerŭ explent, tanta fedulitas est, vt eorum complures diem nullu, quin adfint, praterfluere patiantur : diebus vero Dominicis ita multi conueniut, vt domus eos non capiat: feftis autem pracipuis multo plures, quippe in noftris adibus ipfam etiam diei festi vigiliam peragunt. Sed omnium maxime proficiūt pauperes, quippe qui apud feculú, feculig, fautores minimum obtinent gratia. Facit ad cos verba laponice sodalis nofter Duartes a Sylua, nec non e neophytis ipfis interdum, fi qui rerum diuinarum intelligentia praftāt; Paulus quidam prafertim : quem Dominus precipuis ad hoc munus ornamentis inftruxit. is cum praclare popuLarium fuorum errores, diabolique in eis decipiendis

0 2

>

verfutias calleat; tam promptus est Christiana pieta tis defenfor, vt laponios mira facilitate conuincat: superstitiosa ipsorum mendacia, & religionis noftra veritatem illis aperiat. Eum ego mecum vna Firandum adduxi, vbi neophytis operam nauauit egregiam. Veftris eum vosprecibus fratres mihi carißimi Domino commendate. profecto enim ad curationem animarum idoneus est. Porro neophyti spiritalibus exercitationibus ita excoluntur a nobis, vr sacrificio misse quotidie interfint, diebus vero Dominicis audiant verbum Dei. Peracto facrificio, ter Dominicam orationem, ter salutationem Angelicampro bene meritis, pro ijs, qui nauigant, pro ftatu & amplificatione Catholica in his partibus Ecclefia, fupplicesrecitant. Quadragefima tempore cum apud eos effet hoc anno Ioannes Ferdinandus, orationem Dominicam, & fanctißimu Euchariftia myfterium declarauit, cuius quidem mysterij tanta illi veneratione, defiderióque tenentur, vt multi ex ijs, qui maxime funt inrebus facris aßidui, calestemillum fibiporTigi panem a me magna cum deuotione atque humilitate petierint, vtpote magnopere neceffariŭ ad corroborandam fidem. nam quòd ad præparationem attinet, sese quidquid mihi vifum fuerit, facturos esse recipiunt. Exfequiarum autem vniuersa ratio nostra hac est: primum, qui moriuntur, eos, antequam extremum fpiritu ducant, de rebus ad falutem necessarijs commonefacimus, & animamus : mortuis deinde feretrum neophyti exornant: fimortui tanta forte inopia fit, vt in funus pecunia defit; collata viritim ftipe, quanecessaria funt, aliqui comparant, feretrum serica opertum vefte quattuor viri tollunt. Frater nofter amictus superpellitio, fignum Crucifixi geftat, quem comitatur puer cum aqua beme

benedicta. Tum deinceps ego fequor non fine litanijs,mihig, voce præeunti (neque enim hic nobis, vt in Europa clericorum est copia)neophyti ipfirespondent: multa vndique laterna collucent. Antequam domo efferatur cadauer, precationem vnam egorecito, deinde orationem Dominicam vniuerficoncinimus, idemg fit ad fepulcrū. poftridie neophyti ad templum redeunt cum cadelis accensis, ego fuper tumulum e responsorijs, qua appellantur, vnum elata modulor voce. Itaque crucem inauratamcum artificiofa Chrifti pendentis effigie, basig, defidero, quam in huiufmodi pompis erectam, excelsamg, geftemus: quibus hi barbari tantopere permouentur, vt cogantur fateri nihil esse IESV CHRISTI legibus comparandum. & conuertuntur sane ad Dominum aliqui, fed bi ferme egestate laborantes, vel morbo, vel a damonibus obfeßi, quorum Dominus animos primum, deinde etiam corpora curat, alio pharmaco nullo, nifi aqua panéque benedicto. Multa mihi in hoc genere fcribendi materia fuppetit, verum temporis anguftijs premor.

Superioribus diebus in energumenam incidi, quam Dominus neophytorum rogatu ac precibus liberauit.ex ea damon carmina fundebat interdum laponica, que Iaponij Sane magnifaciūt, studentque perdifcere, tametfiilla quidem ftatim auctorem per se ipsa demonftrant, nam vt eorum bona fint principia, media tamen, vel extrema virus eructant. Solet autem demon cumversus huiufmodi enuntiat, vel regis alicuius iam vita functi, vel etiam bruticuiufpiam fibi nomen affingere, vt his cœci laponijinducti fallacijs, aut regem illum, aut brutū venerentur vt Deum. Atque ea ratione in rebus creatis diabolus adoratur. Alio praterea fraudis genere damon