in godol Tanno ein Rav ein Choschuv Odom ein gewohnt hat Wermeisa Zu צו ווירגייט (י המט גיוומונט מיין חרס חטובֿ (2 ליין רב ( זיין הכח (4 גדול זין wenk gleichen seines man daß Thora der er Aulom ganzen dem in gefind דער תורה, דמט %ן זיינט גוייכן ווינק (* גיפֿינד מין דעס גנלין (עוpi) (4, ער gewesen mechabber Jozeros und Mearbajim viel hat zu noch fie hat Man המט פֿין (ערבית) מונ' (יונרות ( חבר) גיוועזין. (* 4ן המט זימ נמך לו Eliesar Rabbi Harav Morenu geheißen hat Er gefagt Towim Jomim an Wermes ווירייט מן (ימיס טוביס) (9 גיומגט. ער המט גיהייטן (מורינו הרב רבי מיעור geheißen es hat er und gemacht Sepher Ghoschuv ein hat Er Megermeisa גרין). ער החט זיין (חטובֿ מפֿר) (10 גיכט מונ' ער המט עט גיהייטן Raukeach Sepher weil der heißen Raukeach lassen darum Sepher sein hat er Und (ספר רוקח). (11 6וג' ער המט זיין ספֿר דמרוס לוין (רוקח) הייטן, דער וויין mit Raukeach Denn Eliefar Namen sein wie as hat Zahl der in viel aso Raufeach (רוקח) פֿון פֿין מין דר נמן המט מ; וויח זיין כלן מליעזר. דען (רוקח) %יט Offioff vier seine Zahl der in aach is Eliesar und 318 3ab! ber in is זייני פֿיר מותיות (12 מי; מין דער נמן (טיח) מונ' (מוֹיעור) מין לך מין דר ל36 1) Wermis, Wermes, Wermeisa, Germeisa, Megermeisa, Worms. 3) Rabbiner, Doctor. 4) Tanno, talmudischer Lehrer, Ehrentitel der Nabbiner; godol, groß. 5) Wenk, wenig. 11) Buch des Apothekers. Hier fehlen sechs Druckzeilen, weil das in meinem Besiz befindliche Eremplar des höchst seltenen Werks durch Brand beschä digt und unleserlich geworden ist; sie heben den Werth des Sepher rokeach mit großen Lobsprüchen hervor. Das Eremplar ist in Quart vom J. 1696. 12) Offioff, Buchstaben. bat der Megermeisa Eliesar Rabbi Chochem Talmid göttlicher großer der 318 (טיח) דער גרוטיר געטויכר (תוwיד חכס (י רבי אליעזר גליג) דר המט pflecht es denn Haus Hirschen-das in heißen zu pflegt man das Haus dem in gewohnt גוומנט מין דעס הויז דט %ן פֿועגט לו הייטן מין דט הירטן הויז, דען עט פֿוֹעכט tem bei gestanden hat Haus Das hängen zu aus Schild ein vor Hirsch ein מיין הירט פֿמר מיין טיר 6וי; לו הענגן. דט הוי; ה6ט גיטטמנדן ביימ דעס Stadt die an bis gebaut is Haus selbig Das Gaß der in Thor unterften מונטרטטן טמר מין דר גס. דט ועובין. הוי; 6וין גבוימט בין חן ריח טטחט Bochurim die haben Winter im Nun Mauer lernen und kommen zu ihm zu pflegen אוחר. כון חיס ווינטר המבן דיח (בחורים) (2 פֿרעגין לו מיס לו קויין 6וג' {ערכן Scheos drei oder zwei früh morgens zu Malt Gin gewesen is Tag es eh לו אורגינט פֿרימ לוויין חודר דרייז טעות (3 חי עט טמן מיז גִיוועזין. מיין 5rwט Seder ihr wie ihm zu Tag vor früh Bochurim die kamen Donnerstag ein an חן זיין דונירטטין קיין דיל (בחוריp) פֿריח פֿחר טון לו מיס וויל מיר (מדר) (4 Raschi ihm bei lernten und gewesen is Sebra die auf male Gina מי; גוועוין מונ' {ערכטן בייח חיס (רט"י) (5 לוין דיח (סדרה). (* זיין cir4 und Schwerter mit gesammelt anander zu Razchonim Studenten etliche fich haben המבן זיך עטויכי (טטודענטין ללחנים) (י לו מננדר גויט גיט טווערטיר חולי die auf oben gingen und Händen ihr in Scharf lei aller mit und Bogen Pfeil: פיין בוגין 6וג' wיט 6יר נייח טמרן מין מיר הענדין, 6וג' גיינין זובין מוין ריח Haus das von Tach das in Loch ein brechten und Haus sein hinter Mauer Stadt טטחט אוילר הינטר זיין הוי; 6וג' ברעכטין זיין מך מין דמט טוך פֿון דט הוי; Chaius das um Rebişin die brachten und hinein gingen sie und dem מונ' זיל גיגין היניין מונ' ברמכטין דיח (רעבילין) (* לוס דמט (חיות) (9, דעס hörten Bochurim die und Raukeach Der Kinder ihre alle und Weib sein Raukeach רוקח זיין ווייב חונ' חני לירי קינדר. דר רוקח מונ' דימ (בחורים) הערטין vor das was hören zu geschwind loften sie Und Haus das in Geschrei groß ein מיין גרוט גטרייל לוין דמט הוין. מונ' זימ לופֿטין גטווינד לו הערן וומט דט פֿחר Trepp die wollten Bochurim seine mit Rabbi der nun Wie war Geschrei ein וויח כון דער רבי איט זייני (בחוריס) וולנטין דימ טרעפן מיין גטרייח ווחר. 1) Der Schriftgelehrte (Schüler und Lehrer, piàóocos). 2) Schüler, Zuhörer, Studenten. 3) Stundet. 4) Ordnung, Brauch. 5) Raschi, contrahirt aus PR3 ¬vio 127, Rabbi Salamo Isaak, berühmter Commentator, starb 1106. Blogg, a. a. D., S. 67. 6) Sabbatslection. 7) Mörder. 8) Frau des Rabbiners. 9) Leben. den wollt und Bogen Pfeil- mit da Rozeach ein noch stunt so laufen hanuf הכון וויפֿן, זול טטונט נחך זיין (רוח) (4 דל %יט פֿיין בוגין 6וג' וו6ט דען ihn hat er aber ihm nach hacket Er brengen Chaius sein um aach Raukeach רוקח לך חוס זיין (חיות) ברענגן. ער הלוקיט נחך חיס, חבר ער המט מין den von gewesen gewundt Achsel seiner in Wenig ein doch aber getroffen wohl mit ניט וומiן גטרמפֿין, חביר דמך מיין וויין מין זיינר חקיין גוומונט גוועזין פֿון דען und Gaß der auf sie liefen da fachen das Bochurim die Da Hack selbigen זעוביגן הוק. דל דיל (בחוריp) דט ומכין, דח זיפֿין זין 6וין דר גמט מוני noch wußten sie denn kommen Hilf zu sollt sie man daß Geschrei groß ein machten חכטין מיין גרוט גטרייל דט %ן זיל גמוט לו היין קויין, דען זימ וומוטטן נמך die Da waren gekommen Chaius das um Kinder ihr mit Rebişin die daß nit ניט, דט ריל (רעבילין) %יט מיר קינדר לוס דחט חיות גיקויין וומרין. דמ ריח oben wieder Razchonim Studenten die sein da helfen zu um laufen zu kommen sein Leit ייט זיין קויין לו וויפֿן לוס לו הע{פֿין, דר זיין דילז טטודענטן בלחניס ווידר לובן nun sie da Und gesprungen arunter ein: mauer Stadt: die sein und geloffen hinaus הנוין גִי{6פֿין 6ונ' זיין ריח טטחט אוילר זיין מרונטר גיטפרונגין. 6וג' דר זיל כון todt Kinder und Weib sein Raukeach Rabbi dem sie haben da antloffen ganz waren וומרן גחנן לנטופֿן דו המבין זיל דעס (רבי רוקח) זיין ווייב מונ' קינדר טוט ינקוס 6ת דמים (2 מונ' קיין פֿרוס %ענט קיין נייד הטיר גיפֿונדין. Leid kein Mensch fromm kein und bamim et jinkom Jisborach Haschem gefunden leben der: lassen mehr aso לון ער חוין דער (עבין. (3 1) Mörder. 2) Der gebenedeite Gott wird die Blutschuld rächen. 3) In der Synagoge zu Worms ist noch eine alte hebräische Handschrist vorhanden, in welcher Rabbi Eliesar die tragische Geschichte selbst erzählt. Sie lautet in der Uebersetzung: „Im Jahre 957 (1197) am 22. des Monats Kislew, nachdem ich Eliefar, der Kleine und der Demüthige, den Abschnitt Exod. 37-41 erklärt habe und an meinem Tische saß, kamen zwei Bewaffnete, zogen ihre Schwerter aus und schlugen damit meine fromme Frau Dulze auf ihr Haupt, meiner ältesten Tochter Balotte spalteten sie das Haupt, woran sie starb, und meine Tochter Hanna schlugen sie auf den Kovf, sodaß sie ihren Geist aufgab; mein Sohn Jakob wurde vom Kopfe bis an den Kinnladen verwundet und ich am Haupte und der linken Hand, sowie auch mein Hauslehrer und alle meine Schüler verwundet wurden. Meine Frau lief noch aus dem Zimmer, und indem sie um Hülfe schrie, verseßten ihr die Mörder einen Schlag vom Kopfe bis zur Gurgel, dann einen von der Schulter bis an die Lende, hierauf ward fie von ihnen durchbohrt, sodaß die Fromme todt hinfiel. Ich der Unglückliche schloß in diesem Augenblick die Hausthür zu, schrie bis Hülfe vom Himmel kam und schrie über das gefallene fromme Opfer, daß man sie rächen möge, welches auch geschah. Nach Verlauf einer Woche wurde ein Mörder eingezogen und verurtheilt. Ich blieb aber von allem entblößt und mit großen IX. Rabbi Hillel's Geduld. Nach Wagenfeil S. 325, aus dem prager Maasebuch. sell er und gewesen ist Hillel als sein demüthig soll Mensch itlicher Ein Maasch. מעשה. מיין מיטויכר %ענט און דעמיטין זיין לו; הינן חיטט גִיוועזן, מוני ער ;36 Maase ein mal ein geschach es Denn gewesen is Schammai als sein zornig bald nit ניט בור למרניג זיין 6; טלי לין גיוועון. דען עט גיטמך מיין rwן זיין %עטה ein Der Schilling hundert vier um anander mit gewett hatten die Mannen zwei an לכן, דימ המטן גיוועט %יט מננדר לוp פֿיר הונדרט טיינן. דער זיין לווייל לון du daß thun nit kannst du ander der sprach Da machen zornig Hillel wellt וועוט הינן לחרנין כן. דמ טפרמך דער מנדר: דור קונטט ניט טון, דן דן eben war das Nun Schilling hundert vier um wetten und sollst machen zornig Hillel הינן גמרנין לכן ;מטט; 6וג' וועטטן מוp פֿיר הונדרט טייכן. כון ד; ווחר עבין ter ging Da Schabbas kegen zwagt eben Hillel sich daß Schabbas Grew einem an חן ליינס ערב טבת ( דן זיך הין עבן לוומגט (2 קיגן טבת. ד גִין דער Thür Hillels ver machen zornig Hillel wollt er gewett hat da der Mann selbig זעובין 6ן דער דמ המט גיוועט, ער וומט הינן גמרנין כן, פֿר הינוט טיר sein er that so hört Hillel das Wie Hillel is wo ruft an klopft und לוכי קופט חן, רופֿט: וולו לין הינן ? וויח דמ; הינן הערט, ;6 טעט ער זיין willstu was Schn lieber sagt und antkegen Mann den ging und an bald Mantel ונטל בור חן חוג' גיין, דען מן מנטקיגן מונ' ומגט: ליבר זון, וומט וויוטטו ? ter sprach Da fragen zu Frag ein hab ich Rabbi lieber Mann der sagt Da ד ומגט דער קמן: ליבר רבי, מיך המב מיין פֿרמן לו פֿרמגן: דמ טפרמך דער haft fragen zu wastu frag Sohn mein Hillel ich Rabbi lieber er sprach Da הילל: מיין זון, פֿרמן וומטטן לו פֿרמגן המטט. דמ טפרמך ער: ליבר רבי, זיך Schmerzen übrig. Denn sie (Eliesar's Weib) hatte das ganze Haus mit anderer Leute Geld ernährt, und noch vor ihrem Tode nähete sie Pergament zusammen, um Werke darauf zu schreiben. Aber jezt ist sie leider todt. So wahr ein gerechter Richter ewig lebt, muß ich gestehen, daß alle ihre Bemühung nur war, daß ich und mein Sohn Gottes Wort lernen und lehren sollten. Wehe mir! wie viel unschuldiges Blut ist da vergossen worden! Ich sah sie in den legten Zügen vor meinen Augen liegen. Der Herr hat mir Rache gezeigt, er möge sich ihrer Seelen erbarmen, sich auch über die Uebergebliebenen, über meinen Sohn und über ganz Israel erbarmen. Amen!" Vgl. Blogg, 6. 134 ff. 1) Nuttag des Sabbats. 2) 3wagen, mittelhochd. waschen, reinigen, baden. Avé-Lallemant, Gaunerthum. III. 30 haben Köpf keglichte Babel in Leut die taß kommt wie fragen euch muß 14; מייך פֿרמגן, וויז קוwט עט, דמט דימ נייט מין בבן קיגוכטה קעפן המבן ? dir will ich gefragt Frag große ein hast du Sohn Mein Hillel sprach Ta ד טפרמך הינן: וויין זון, דוח המטט מיין גרוטי פֿרוֹן גִיפֿרמגט, זיך ווין דיר ase sie haben halben der sein Chochmim groß nit Babel in sie daß wegen von sagen. ;מגן פֿון וועגן ד; זימ מין בבן ניט גרוט חכמיס (י זיין, דר המובן המבן זיז 13 mir hast Du sprach und wek ein- wieder Mann der ging Da Kopf keglichte קיגליכטה קעפן. די ניין דר אלון ווידר זיין וועק מונ' טפרמך: דוח המטט גיר Mann selbig der kam Weil kleine ein Ueber gewesen mesarez wol Kaschje tie דיf קטי (2 iril תרן (* גיוועוין. חיבר לזיין קוֹייני וויין קpr דר ועובין חן that Da Hillel is Wo sagt und an wieder klopft und Thür Hillels vor wieder ווידר פֿר הינוט טיר מונ' קלופט ווידר מן מוני ומגט: וומו מין הין ? דמ טעט zu sagt und antkegen wieder Mann den ging und an wieder Mantel sein Hillel gut der דר גוט הינן זיין חנטן ווידר מן מונ' גינן, דען wמן ווידר מנטקיגן מוג' ;6גט לו ich Rabbi lieber Mein Mann der sagt Da meiner begehrstu was Sohn Mein ibm חים: מיין זון, וומט ביגערטטו גיינר? ד ;מגט דר לן: איין ליבר רבי, זיך fragen zu hast wastu frag Sohn Mein Hillel sagt. Da fragen zu Frag ein bab הוב זיין פֿרמן לו פֿרמגן. ד ;מגט הין: איין וון, פֿרון ווחטטן המטט לו פֿרמגן. Chermonim in die haben warum mir sagt Rabbi Lieber er fragt Da is das ד פֿרמגט ער: ויכר רחבי, ומגט וויר, וומרוp המבן דילו מין חרוניס (4, דן זין מיין רינה (5 די הייטט יין מון, קיגליכטה (6 מויגן ? דמ ומגט הין : מיין זון, Sohn Mein Hillel sagt Da : im sie daß wegen von sagen dirs will Ich gefragt Kaschjo große ein hast tu דוח המטט זיין גרוטה קטיל גִיפֿרמגט מיך ווין דירט ויגן, פֿון וועגן ד; זימ זיס möcht da Augen unsern wie haben Ecken zwei föllten Augen ihr wenn und wohnen Sand ונד וומוגן, מוג' ווען מיר מויגן זעוטן לוויימ עקין המבן ווימ מונורן זויגן, דל wעכט brengen raus wieder nit Sand den könnt und wehen Augen ihr in Sand den Wind der דער ווינד דען זנד מין מיר מויגן וועהן מונ' קענט דען מונד ניט ווידר רוין ברענגן aach das mir hast Du Mann der sprach Damit werden blind mochten und חוג' וועכטן בוינד ווערדן. דמwיט טפרמך דר חן: דומ המטט %יר דמט זך kam Weil kleine ein Ueber weck hin Straß sein ging und gewesen mesarez wol irit אהרן גיוועזן, מוני גינן זיין טטרמp הין וועק. חיבר מיין קוייני וויין קpr 1) Weise Leute. 2) Frage. 3) Mesarez sein, beantworten. 4) Im amsterdamer Maasebuch von 1701 steht prawn, Wagenfeil hat S. 325 nach der alten prager Ausgabe prи. Die Lesart Prïï ist jedoch die richtigere nach dem Talmud, Tract. Sabbat, Fol. 31a. Naschi (das. Fol. 21") erklärt das Wort als „Name von Völkerschaften, welche Spähne sammeln und auf dem Markte verkaufen“. 5) Land. 6) Keglichte für runde. |