vitas Stoica; Juvenali austeritas et sarcasmus Archilochius. Persius, qui et natura et institutione totus ad severitatem factus erat, non ridet, sed vel conviciatur, vel inscitos frigidosque immiscet jocos, etsi se profitetur cachinnonem petulanti splene, (Sat. I. 12.) et operam dedisse videtur, ut styli Luciliani nasum, vim, et inconditam asperitatem Horatiana venustate et elegantia temperaret. Juvenalis sales sæpe non minus urbani sunt et faceti, quam Horatiani, et nonnumquam per totam orationem fusi ac sparsi, (v. c. in Sat. IV. et dimidia Sat. XII.) plerumque vero vel amari et venenati, vel ad cachinnum, non risum movendum apti, vel obscoeni. Lepidi ejus joci spectant præcipue ad vanitatem vel religionis vulgariumque de natura Deorum sententiarum, vel fabularum poeticarum, quarum deridendarum nullam prætermittit occasionem. Conf. Sat. I. 81. seqq. II. 31. 130. seqq. IV. 34. seq. VI. 59. IX. 63. seq. X. 246. 314. XII. 23. XIII. 3452. 76. seqq. 112. seqq. XIV. 261.

Horatii et Juvenalis satiræ redolent et spirant illam ingenii ubertatem et fecunditatem, quæ vel ipsa novi quid parit, et intentata ab aliis tentat, vel inventa aliorum sua facit, ingeniosis non minus ingeniose utens, rudia autem et inchoata poliens, ornans, perficiens. Persius utraque prorsus fere destitutus erat: permulta Horatio accepta refert, et si Cornuti aliorumque Stoicorum scripta ad ætatem nostram pervenissent, plura haud dubie vestigia ab eo pressa deprehenderemus.

Quod ad sententias attinet, Horatius facete, prudenter, callide, et amice suadet; Persius argute philosophatur, rerum pondera sæpe minutissimis sententiis frangens; Juvenalis vel graviter dissuadet, vel virus acerbitatis suæ evomit, at nonnumquam inanem artis doctrinæque ostentandæ cupiditatem prodit et friget, nimis sectans orationis luxuriem (v. c. Sat. IX. 102. seqq. X. 218. seq. XIII. 23. seqq. 34. seq. 40. seq. 62. seq. al.) et rhetorum argutias: quæ tamen acuta dicta valde admirabatur Scaliger.

Sententiis salubribus, ad vitam bene, honeste, feliciter, atque jucunde agendam, et ad amorem virtutis vitiorumque odium gignendum pertinentibus, refertæ sunt tum poetarum illorum satiræ, tum Horatii potissimum epistolæ, maturioris ingenii fetus. Omnes istæ tum veritate, tum præstantia et utilitate quam maxime se commendant. Horatianæ tamen naturali quadam simplicitate, Persianæ rigore, acumine, et subtilitate, et, quas Juvenalis tradit, gravitate orationis insigniuntur. Ceterum, propter horum præcipue præceptorum multitudinem et præstantiam, satiricorum poetarum lectionem utilissimam esse, vix est quod moneam. Ea profecto a poetis com

e

prehensa versibus multo magis et tenebunt delectabuntque lectorum animos, et diutius in memoria hærebunt, quam si ea ex ethico libro, vel tenuiter vel subtiliter scripto, perceperint, aut morum præceptorem ea docentem et explicantem audiverint. Dici autem vix potest, quantopere illis, memoriæ infixis et tempestive in eam revocatis, mens vel curis confecta confirmetur, vel ira aliisque affectibus turbata contineatur.

Ex his, quæ supra de Horatii, Persii, et Juvenalis satiris earumque virtutibus disputavimus, facile intelligitur, plurimum utilitatis ex earum lectione percipi posse; eamque non modo ad ingenium multiplici doctrina variarumque rerum cognitione excolendum, et mollius, suavius, facetiusque reddendum, ad judicium acuendum, ad sensum veri, pulchri, venusti, et honesti alendum, ad mentem admiratione ac voluptate perfundendam, ad mores tam Romanorum illius ævi, quam universe hominum penitus cognoscendos, ad venustam urbanitatem, naturalem simplicitatem, gravitatem, aliasque et orationis et vitæ artes discendas, ad diversam sermonis indolem percipiendam, sed etiam ad mores animosque fingendos, ad veram utilemque philosophiam vitæ, hujusque bene, suaviter, tranquille, secure transigendæ artem imbibendam, et ad amorem virtutum odiumque vitiorum, argumentis exemplisque propositis, inspirandum et concipiendum, maximam omnino vim habere. Satire horum poetarum, et Horatii potissimum epistolæ, pulcherrimis locis, sententiis, imaginibus, et descriptionibus, præstantissimis philosophiæ, morum, ac vitæ præceptis, diversis facetiarum et sermonis generibus, multarum rerum, scitu non minus gratarum quam utilium, copia, variisque orationis et poeseos artibus, in inveniendis, disponendis, connectendis, ornandisque rebus, in sententiarum ac verborum delectu, abundant; et dignæ omnino sunt, quæ ab unoquoque, qui non modo sapere plus quam plebs, sed honeste etiam et jucunde vivere cupit, diligenter ac studiose per totam vitam legantur. Neque audiendi paulo rigidiores morum censores, qui nimium risus facetiarumque pretium esse putant, si honestatis probitatisque impendio constent; quique obscoena loca passim obvia, tamquam ea, quæ pudorem offendant et noceant morum castitati, damnant; vel Persium, qui ab iis, si quartam exceperis satiram, abstinuit, Horatio propterea et Juvenali anteferunt. Nam, ut taceam, honestatis pudorisque vim nec semper nec ubivis eamdem esse, et amorem, si non civium, (qui soli disciplina publica, majorum institutis legibusque et formabantur et tenebantur,) certe peregrinarum et libertinarum, aliaque, quæ nobis, quorum verba castiora sunt, quam mores, turpia videntur, a vitæ elegantia Romanorum et dissoluta po

tissimum licentia temporum illorum neutiquam abhorruisse; poetæ satirici, et præcipue Juvenalis, non tam id egerunt, ut lectores mala et turpia cognoscerent, quam ut ea detestarentur: quo nauseæ movendæ consilio verbis illa obscœnis planisque expresserunt. Quidquid autem vitii illis vel ætas adspersit vel institutio, facile id vitari poterit non tantum a viris, quibus subactum est judicium et pectus sapientia munitum, sed etiam a juvenibus, modo non obtuso sint ingenio, aut idonei præceptoris ope et consiliis destituti. Levia quoque illa vitia poetæ satirici tot tantisque redemerunt virtutibus, et tanto plura habent, quæ utilia et præclara, quam quæ vituperanda vel ignoscenda saltem videntur, ut plus et voluptatis et fructus ex illorum, quam ex aliorum scriptorum, tam veterum quam recentiorum, lectione ad nos redundet. Quantopere igitur eos Romanis, illo ævo viventibus, et placuisse et profuisse putabimus? Nam satirici poetæ, qui mores describunt sæculi populariumque suorum, horum quoque animos quam maxime percutiunt.

SECT. V. De Juvenalis Editionibus.

In bibliothecis et publicis et privatis ingens latet numerus scriptorum Juvenalis codicum, qui nondum excussi sunt. Nec tamen crediderim, multum inde ad poetam nostrum fructus rediturum esse. Nam longe maximam partem sunt recentiores, neque digni, quibus comparandis quidquam temporis et operæ impendas: et in optimis quoque (ut in MS. Cantabrig. cujus lectiones permultas enotavit Wakef. in edit. Lucretii) vix memorabilior aliqua lectio reperietur, quæ non jam enotata sit ex XLVII illis, qui ab aliis nobisque collati sunt, et descripti in nostra editione Juvenalis Lips. 1801. ad quam lectores remittere liceat. In eadem singulatim percensuimus editiones poetæ, quas fere omnes ad manus habuimus, et de quarum tum stemmatibus et familiis, tum indole, nunc universe quædam subjunxisse sufficiet.

Romana princeps, quæ Romæ circa a. 1470. prodiisse videtur, e codice parum emendato fluxit. Meliores membranæ paulo post adhibitæ in Venetis, a quibus, ut in Virgilio et Horatio, primum Juvenalis lectio ita videtur constituta, ut per omnes propagaretur Sæculi XV. editiones, quamvis harum fere nulla sit, quæ plane conveniat cum superiore aliqua. Magnam potissimum familiam ducit Veneta prima, a. 1475. cum Domitii Calderini, qui etiam codicibus MSS. usus est, commentariis vulgata, ex qua expressæ sunt Veneta 1482. duæ 1483. 1485. 1487. al. Vicent. 1480. Lipsienses 1497. 1502. 1504. 1507. al. Ad emendandum deinde Juvenalis textum ope libro

rum scriptorum accessere Valla in Veneta 1486. et Mancinellus in Veneta Tacuini de Tridino 1492. Illam plerumque sequuntur Venetæ 1491. 1492. (Locatelli.) 1498. 1501. hanc vero Veneta 1494. Norimberg. 1497. et Ascensianæ novem Lugd. 1498. 1501. 1507. 1511. 1512. 1515. Paris. 1505. 1512. 1519. nam Iodocus Badius Ascensius in textu Juvenalis, ut et Virgilii Horatiique, emendando parum operæ collocavit. Eamdem fere recensionem servavit Jo. Britannicus in Venet. 1499. etsi plura ab eo novata sunt et correcta. Omnino enim Sæculo XV. magis interpretandi studium viros doctos exercuit, quam critica cura, et plerique tum, quamvis parum idonei et utiles, commentarii in Juvenalem scripti sunt et editi; primum Ang. Sabini et Domitii Calderini Romæ 1474. deinde Ge. Merula Venet. et Tarvisii 1478. Ge. Valla Venet. 1486. Ant. Mancinelli Venet. 1492. Iod. Badii Ascensi Lugd. 1498. et Jo. Britannici s. Angeli Venet. 1499. Qui commentarii, in primis Britannici, principis omnium, qui ad poetam nostrum interpretandum accessere, sæpius deinde, vel seorsum, vel junctim, repetiti sunt.

Novæ melioresque textus recensiones Sæc. XVI. adornatæ sunt ab Aldo, Junta, Colinæo, Gryphio, Rob. Stephano I. Theod. Pulmanno, et P. Pithæo, qui etiam de Virgilio, Horatio, aliisque scriptoribus Rom. bene meriti sunt omnes, præter Pithoeum, cui tamen plurimum debent Juvenalis, Persius, et Sulpicia. In Aldinis edd. fundamenti loco positæ videntur Venetæ antiquiores, præcipue a. 1486. Aldina prima prodiit sine nota anni, altera, quæ emendatissima est, a. 1501. et tertia, quæ ad priorem plerumque rediit, a. 1535. Ex iis, et quidem, quod mireris, magis ex prima, quam secunda, ductæ sunt Juntina, (quæ nondum critica cum cura et subtilitate excussa est,) Florent. 1513. Argentinensis (egregia editio) 1518. 1527. Sim. Colinci Paris. 1528. 1535. 1542. Stagnini Ven. 1530, 1535. Curionis Basil. 1531. Gryphii Lugd. 1534, 1538. 1546. 1560. Paris. 1545, Frellonii Lugd. ex rec. Junii 1556. 1562. 1564. quæ tamen omnes passim et ab Aldinis, et a se invicem discedunt. Textum Aldinum expressere etiam Rob. Stephanus I. in Paris. 1544. 1549. et Theod. Pulmannus in Plantinianis Antverp. 1565. 1566. 1585. 1587. Lugd. 1590. sed multa correxere membranarum ope, Melior deinde Juvenali lux affulsit opera P. Pithoei et Nic. Rigaltii, qui eum magna cum cura criticaque solertia ad fidem codd. MSS. recensuere; ille Lutet. 1585. quam edit. Commelinus repetiit Heidelb. 1590, hic vero, qui maxime omnium promeritus est de integritate contextus, Lutet. 1613. et 1616. sumtibus Rob. Stephani III.

Post Pithoeum et Rigaltium, adeoque annis abhinc fere ducentis,

non fuit fere quisquam, qui multum operæ, vel eam felici successu in Juvenale recensendo poneret. Antiquiores plerumque lectiones adsciverunt Eilh. Lubinus, a quo tres membranæ in consilium adhibitæ sunt in ed. Rostoc. 1602. Hanov. 1603. 1619. et Maittaire in ed. Lond. 1716. cujus omne pretium pendet ex elencho variarum lectionum XXII. editt. antt. et ex indice verborum, qui dimidiam fere libelli partem capit. Recensio autem Rigaltiana tantum non integra restituta est in editt. Schrevelianis Lugd. Bat. 1648-1684. Henniniana (quæ pro optima vulgo habetur, sed magis splendida est quam utilis, et ad Schrevelianam, si perpauca exceperis loca, excussa) Ultraj. 1635. et Lugd. Bat. 1695. Goettingensi 1769. Mannhemiana 1781. (quæ Henninianam tam fideliter expressit, ut ne manifesta quidem operarum vitia sint sublata) et Bipontina 1785. quæ reliquis emendatiores sunt, nec multum a se invicem discrepant.

Hi fere sunt editores Juvenalis, qui ingenium doctrinamque ad contextum ejus emendandum contulere: quorum tamen opera nondum ille integritati suæ ita restitutus est, ut critica jam cura supersedere liceat. Præter eos fuere etiam inde ab initio Sæc. XVI. qui notas et commentarios, sed parum utiles, in poetam scriberent. Commentariis supra memoratis accessere I. ANNOTATIUNCULE Cœlii Sec. Curionis, brevis commentarii vice margini adjectæ a Colinæo, Gryphio, et aliis Paris. 1528. 1535. 1561. Crac. 1529. Lugd. 1538. 1556. 1564. Antverp. 1559. II. SCHOLIA, et quidem tum ejusdem Curionis, quibus tam præterita quædam ab aliis explicantur, quam male intellecta corriguntur, edita cum Britannici comm. a Frobenio Basil. 1551. et a Morello Lutet. 1602. 1613. tum alia, et critici et grammatici argumenti, scripta ab Hadr. Junio, et a Pulmanno apposita margini edit. suæ Antverp. 1565. 1566. 1585. 1587. Lugd. 1590. tum denique Scholia vetera s. Veterum, Probo perperam, opinor, tributa, quorum dimidiam fere partem jam Valla Venet. 1486. evulgaverat, et quæ integra edidere primum Pithoeus Lutet. 1585. deinde Commelinus Heidelb. 1590. Morellus, Schrevelius, et Henninius in editt, suis. (Præterea multorum codd. MSS. margini adscripta reperitur ingens variorum Scholiorum multitudo: e quibus si quis circumspecto rectoque judicio adhibito bona excerpere ac vulgare vellet, non dubitamus, quin aliquantum inde fructus capi posset.) III. ANNOTATIONES Pulmanni Antverp. 1565. seq. Pithæi Lutet. 1585. Rigaltii Lutet. 1613. 1616. Farnabii Lond. 1612. 1620. 1633. Paris. Amst. Francof. Lugd. Roterod. et Haga Com. sæpius repetitæ, Almelovenii et Henninii in hujus edit. Ultraj. 1685. Camilli Sylvestris, Bahrdtü, Abeli, aliorumque in versionibus Juvenalis.