Hollandsch-Maleisch Technisch MarineZakwoordenboek, door M. J. E. KRIENS, Konstabel-Majoor der Marine. 's Gravenhage, De Gebroeders Van Cleef. 1880. 8o

Van dit werkje, dat, volgens het Voorwoord" van den Schrijver, »moet dienen voor het onderwijs in de exercitiën met het geschut en de draagbare wapenen, aan boord van onze oorlogschepen in Oost-Indië, aan de Javaansche en Maleische matrozen en vuurstokers," is mij door de Redactie een beoordeelende aankondiging gevraagd. Deze kan kort zijn. Het boekje zelf beslaat slechts 32 ruim gedrukte pagina's, en is verdeeld in de hoofdstukken: Artillerie-détail, Schip- en Tuig-détail, Zeilen-détail, Stuurmandétail, Timmerman-detail en Bottelier-détail, waaraan ten slotte de opgave van eenige maten en gewichten is toegevoegd. Elk van die hoofdstukken bevat de namen van een aantal voorwerpen met de daarvoor gebruikelijke Maleische, ook wel eens Javaansche, uitdrukkingen. Nu ben ik, niettegenstaande de goede meening, welke de Redactie in dit opzicht van mij schijnt te hebben, zoozeer een leek in scheeps- en artilleriezaken, dat ik zelfs vele van de Hollandsche termen niet versta; ik weet b. v. volstrekt niet wat een voorbrambuikgording, een verlengkoker tot kruk, een jagerstampstag enz. is, en ben dus volkomen onbevoegd om te beoordeelen of de vertaling daarvan juist is, hetgeen ik echter op gezag van den Heer Kriens gaarne wil aannemen; te meer daar voor de termen, welke ik versta, veelal woorden ziju opgegeven, die óf bepaald goed zijn, óf waarvan ik mij althans kan voorstellen dat zij aan boord gangbaar zijn. Dit neemt echter niet weg, dat daarin wel ketterijen voorkomen, die zelfs in dat Maleisch ongeoorloofd zijn. Zoo schrijft de Hr. K. veelal eene enkele n in plaats van ng, of ook wel omgekeerd; bv. toenkat, tangoeng, djankar, pingir, tanga, lingih, tangoengang enz., voor toengkat, tunggoeng, djangkar, pinggir, tangga, linggih, tanggoengan enz.; menboewat en menbatja, voor memboewat en membatja. Verkeerd is zeker voor lenspomp, pompa memboewangan ajir, in pl. v. memboewang; en voor een koperen huid, belapis tambaga, in pl. v. lapis tembaga (belapist, is een koperen huid hebben, b. v. kapal belapis tembaga, een gekoperd schip). Een goloq is geen dolk, maar een kapmes. In oetara di kiri taroh sadjaroem voor Noord ten Oosten is het woord taroh zeker overcompleet; het wordt dan ook bij de andere windstreken gemist. Kreng voor kring (droog), dèpa voor depa, émas voor emás en dergelijke accenten-zonden zullen wellicht drukfouten zijn. Bij de gewichten vind ik nog de Kojang voor de zeer hekende Kojan, en een mij onbekend gewicht de nacht, dat van tinerts schijnt gebruikt te worden en gelijk 40 pikols is. De Bijbel, het 0. en N. Testament, de Koran, de Talmud, alsmede eene Kroon (makota) hebbben een plaats gevonden bij het Stuurman-détail.

De Schrijver waarschuwt zijne lezers terecht tegen de verwachting van in dit werkje een volmaakt woordenboek te vinden, maar vleit zich met de hoop, dat hij door de samenstelling er van het geven van instructie aan de inlandsche matrozen gemakkelijk heeft gemaakt. Wij hopen het met hem; en daar het boekje meer dan een jaar ge

leden gedrukt is, kan hij hieromtrent reeds eenige ervaring hebben opgedaan. Zijn poging verdient in elk geval waardeering.

Breda, September 1881.

DE HOLLANDer.

BERICHTEN EN MEDEDEELINGEN.

Kunsten en wetenschappen. In de wetsontwerpen tot vaststelling der begrooting van Nederlandsch-Indië voor 1882 is onder de uitgaven in Nederland" uitgetrokken de som van f10.000 ter >aanmoediging der uitgaaf, alsmede kosten van verspreiding van werken van wetenschap, kunst en nijverheid." Voor 1881 was daarvoor toegestaan 6000; de vermeerdering is toe te schrijven aan het voorstel tot het subsidieeren der uitgave van een Nederl.-Chineesch woordenboek met het eerste van f24.000 (zie hieronder). Zelfs met deze verhooging zou het cijfer toch blijven beneden de uitgave, gedaan voor 1880, bedragende f 10.155.30.

Onder de uitgaven in Nederlandsch-Indië' komen in dezelfde afdeeling »Kunsten en Wetenschappen" de volgende posten voor:

a. f 43.150 voor traktementen en inkomsten van ambtenaren, belast met wetenschappelijke onderzoekingen en met werkzaamheden in het belang van kunsten en wetenschappen. Er zijn 5 ambtenaren voor de beoefening van Indische talen, à f3600, f8400 en f9600 en 1 ambtenaar voor de Javaansche taal te Soerakarta à f 7800.

b. f500 voor reis- en verblijf kosten van ambtenaren, belast met wetenschappelijke onderzoekingen en met werkzaamheden in het belang van kunsten en wetenschappen.

c. f 1300 voor het toezicht op de verzamelingen van schilderijen in de paleizen te Weltevreden en te Buitenzorg.

d. f 23.453 voor wetenschappelijke onderzoekingen, het vervaardigen van teekeningen van oudheden en het verzamelen van voorwerpen ten behoeve van 's Rijks musea, voor subsidiën aan onderscheidene geleerde genootschappen, het onderhoud der Hindoe-oudheden op Java, het samenstellen van een Maleisch woordenboek, 't bijhouden van het afschrift van het Javaansch woordenboek, ten gebruike bij een der wetenschappelijke inrichtingen in Nederland, voor de uitgave der resultaten van de wetenschappelijke onderzoekingen in 's lands plantentuin te Buitenzorg, en eenige andere uitgaven in het belang van kunsten en wetenschappen.

Voor het drukken en uitgeven van de resultaten der magnetische en meteorologische waarnemingen is 3000 uitgetrokken.

Hydrographische dienst. Voor deze afdeeling is in de jongst ingediende begrooting van N. I. een totaal bedrag geraamd van f76.668, waaronder f700 voor aanmaak, aanschaffing en transport van zeekaarten en gidsen en andere uitgaven ten behoeve der kaartendepôts, alsmede kosten van het vertalen, drukken en verspreiden van

berichten voor zeevarenden, en f32.000 voor de plaatsing van signalen, aankoop, onderhoud en transport van instrumenten en verdere kosten van de hydrographische opnemingen.

Met den aanbouw van twee zeilschepen met stoomsloep ten behoeve der hydrographie, waartoe de begrooting van 1881 de gelegenheid heeft geopend, is aan genoemden tak van dienst, wat de opnemingsmiddelen betreft, een hoogst gewenschte verbetering gegeven.

Het komt dringend noodig voor om het personeel aan het hydrographisch bureau te Batavia eenigszins uit te breiden ten behoeve van het compileeren der zeekaarten. Die arbeid vordert veel oefening, ervaring en doorzicht, en behoort dus niet door tijdelijk, maar door vast personeel te worden verricht. De kaarten zullen voortaan weder in Indië worden uitgegeven, omdat het wenschelijk is de betere kaarten zoo spoedig mogelijk voor het publiek verkrijgbaar te stellen. Aan een en ander is eene vermeerderde uitgave verbonden: voor de bemanning op de vaartuigen van p. m. f 140.000 en voor het bureaupersoneel van f 14.000 als minimum en f22.000 als maximum 's jaars.

Nog komt er onder de uitgaven in Nederland" een bedrag voor van 9000: voor de uitgaaf van de in den loop dezes jaars uit Indië ontvangen kaarten wordt in 1882 nog f 40.0, terwijl voor aankoop van kaarten, boekwerken enz., op grond van de Indische aanvragen, wordt gerekend op 5000.

De Vogels van Oost-Sumatra. Maakten wij onlangs melding een stuk in »Das Ausland" van Dr. B. Hagen, de zoogdieren van Oost-Sumatra betreffende, onlangs kwam weder in datzelfde tijdschrift een studie van dien natuuronderzoeker voor, maar nu over de vogels van diezelfde streek. Evenals het eerste, werd ook dit tweede stuk, vertaald, opgenomen in het »Aardrijkskundig Weekblad", ouder redactie van Dr. G. J. Dozy, van 27 September 1881, no. 50, en met korte aanteekeningen voorzien door Dr. F. A. Jentink. Die aanteekeningen betreffen meerendeels 't geen men vroeger en later van de vogels reeds had waargenomen, terwijl 't van groote waarde is, dat door Dr. Hagen bijna overal de inlandsche namen zijn opgegeven. Wij twijfelen niet, of ook deze nieuwe studie zal de aandacht onzer ornithologen niet ontgaan.

Een Nederlandsch-Chineesch woordenboek. Met belangstelling mag zeker de voorgenomen uitgave van een door den hoogleeraar Dr. Schlegel bewerkt Nederlandsch-Chineesch woordenboek worden begroet; zij zal worden bezorgd door de firma Brill, te Leiden, die, met 't oog op de enorme kosten, daaraan verbonden, aan de regeering een over zes jaren te verdeelen subsidie van ƒ 24.000 heeft aangevraagd, waarvoor zij alsdan een zestigtal exemplaren aan de regeering zal afstaan. Daar zoodanig woordenboek niet alleen voor de wetenschap van groot belang, maar ook voor de Chineesche tolken in Indië van veel nut zal ziju, en aan eene uitgave zonder subsidie met het oog op de groote kosten en het geringe debiet, niet te denken valt, is het een ware voldoening uit de ontwerp-begrooting van Ned. Indië voor 1882 te ontwaren, dat de Regeering het wen

schelijk heeft geacht het voorstel te doen de gevraagde subsidie te verleenen, waarvoor dan ook de post ter aanmoediging der uitgaaf, alsmede kosten van verspreiding van werken van wetenschap, kunst en nijverheid" met het eerste der bovenvermelde som van f 24.000 verhoogd is. Daartegen zal wel geen bedenking worden gemaakt.

Borneo. Over dit eiland wordt ons een reeks van artikelen beloofd door den heer J. Peltzer, die, eerst in dienst van den Maharadja van Johore, later voor de British-Borneo-Company onderzoek heeft gedaan naar terreinen, welke het meest geschikt zouden zijn voor koffieaanplantingen. Het begin zijner studien is opgenomen in het laatst verschenen N°. 3 van het »Bulletin de la Société belge de géographie."

Geschriften van W. A. van Rees. Met belangstellig zullen zeker velen met ons kennis hebben genomen van een der laatste ondernemingen van wijlen onzen diepbetreurden Gualth. Kolff. Zij betreft de door hem voorgenomen goedkoope uitgaaf van de Novellen, Levenschetsen en Krijgstafereelen van onzen gevierden schrijver W. A. van Rees.

Zij zal bestaan in zes deelen of 25 afleveringen, ieder van pm. 4 vel post-8vo, gedrukt met fraaie Elzevier-letter, tegen slechts f 0.40 de aflevering. De beide eerste deelen zullen bevatten »Toontje Polaud", het derde en vierde de »Herinneringen uit de loopbaan van een Indisch officier", het vijfde »Vermeulen Krieger" en het zesde de »Nederl.-Indische Burgertypen en Krijgstafereelen". De Auteur, wiens portret het werk zal versieren, zal zelf het toezicht over de uitgaaf honden, die zeker geen verdere aanbeveling onzerzijds behoeft. Immers, terecht wordt er gezegd >>niet slechts de militair van beroep, noch alleen de belangstellende in het leven en bedrijf onzer landgenooten in Nederlandsch-Indië, maar zoo velen aan wie de roem van Nederland ter harte gaat, of die ook slechts genieten willen van geestige scherts, prettige en onderhoudende lectuur, zij allen hebben de werken van Majoor van Rees verslonden."

Journalistiek. Bij gelegenheid van de plechtige opening van den spoorweg Soerabaja-Kediri, den 13 Augustus jl., werd door den. Redacteur der »Soerabaja-courant", Mr. P. Brooshooft, een nummer dier courant uitgegeven, onder den titel van »Spoorweg-nummer der Soerabaja-courant. Stopdag, 13 Lekastus van het jaar der verbinding 1. Soerabaya-Kedirische Koerier-passagiers-, handels- en advertentiëntransportant." Het bevat o. a. een dichtstukje: »Aan den stoom"; een korte geschiedenis der ontwikkeling van het spoorwegwezen in N. O. Indië; » Wetenswaardigheden omtrent den huidigen stand van den Ooster-spoorweg-aanleg"; »volledige opgaaf van het personeel, op het oogenblik werkzaam bij de Ooster-spoorweglijn Sidhoardjo, Kertosono, Kediri, Blitar, Madioen, Solo"; voorts allerlei berichten omtrent de Indische staatsspoorwegen, over het examen van machinist bij den N. I. Staatsspoorweg; over den vader der locomotieven, Georg Stephenson; eindelijk een feuilleton: »Per gaanden en keerenden trein." Kortom, 't nummer is geheel gevuld met spoorwegzaken, Deel II, 1881.

53

>welke", gelijk 't »Zondagsblad van het Indisch Vaderland" van 14 Augs. jl. opmerkt, »grootendeels geschreven zijn in den luimigen trant, waarin Mr. Pébé, als hij wil, zoo uitmunt."

Een biographie van prof. P. J. Veth met portret vindt de belangstellende lezer opgenomen in de »Rundschau", no. 12, onder de rubriek der »beroemde geographen, natuuronderzoekers en reizigers”; zij is van de hand van Dr. Ph. Paulitschke.

NIEUWE UITGAVEN.

IN NEDERLAND.

Baalen (J. Hendrik van), Avontuurlijke reizen door alle werelddeelen. De Roode Paradijsvogel. Eene handelsreis naar Nederlandsch Nieuw-Guinea. Met 12 houtgravuren van Ch. Rochussen. Rotterdam, Jac. G. Robbers. 1881. 8o.

Bergsma (Dr. P. A.), Regenwaarnemingen in Nederlandsch-Indië. Tweede jaargang 1880. Uitgegeven op last der Nederlandsch-Indische Regering. Batavia, Landsdrukkerij. 1881. 8o. (XVI, 291 blz.)

Bisschop Grevelink (A. H.), De Bataviasche Mei-beweging van 1848 in haren oorsprong en gevolgen herdacht. 's-Gravenhage, H. C. Susan CHz. 1881. 8. (74 blz.) ƒ 0.80.

Books (The Sacred) of the East translated by various Oriental scholars and edited by F. Max Müller. Oxford, At the Clarendon press. 1881. 8o.

Vol. X. Part. I. The Dhammapada. A collection of verses being one of the canonical Books of the Buddhists translated from Pâli by Max Müller.

Vol. XI. Buddhist Suttas translated from Pâli by T. W. Rhys Davids. Dedem (Mr. W. K. Baron van), Eene bijdrage tot de studie der Opiumquaestie. De officieele literatuur. (Overgedrukt uit de Indische Gids.) Amsterdam, J. H. de Bussy. 1881. 8. f 1.25.

Eck (G. A. van), Schoolkaart van Nederl. Oost-Indië. Schaal 1:3.000.000. Met cartons van Sumatra, schaal 1: 1.340.000, Java, schaal 1:740.000, de Minahassa, Amboina met de Oeliassers, de Banda-eilanden en de Z. W. Kust van Halmaheira. Amsterdam, C. F. Stemler. 1881. In 8 bladen. gr. folio. Geheel kleurendruk. Met handboekje. f 10.-; opgeplakt op katoen met rollen f 15.40; vernist f 16.50.

Exploitatie van Batjan. (Door de HH. M E. F. Elout van Souterwoude, P. J. Landry, H. Hope London.) 's-Gravenhage, H. P. de Swart & Zoon. 1881. 8°. (16 blz.)

Foore (Annie), De van Sons. Een verhaal uit Indië. 's-Gravenhage, Henri J. Stemberg. 1881. 2 dln. 8°. (254 en 254 blz.) ƒ 6.90.

Gazetteer (The British Burma). In two volumes. Compiled by Authority. Rangoon, Government Press. 1880. gr. 8o. vol. I. ƒ 14.—.

Gillissen (M.), De vader uit Indië, of liefde en deugd beloond. Tooneelspel met zang in één bedrijf. Naar eene oude berijming. Amsterdam, G. Theod. Bom. 1881. 8. (51 blz.) ƒ0.30.

Gunning Jr. (J. H.), J. A. Schuurman, Een bode des vredes. Herinneringen, der Gemeente aangeboden. (Uitgegeven ten voordeele van het Seminarie te Depok.) 's-Gravenhage, W. A. Beschoor. 1881. 8°. (36 blz.) ƒ 0.60. Met portret in kooldruk 1.25.